Een veilige kerk - voorkom machtsmisbruik
Een kerk hoort een veilige plek te zijn: een gemeenschap waar mensen zich gezien en geliefd weten. Dit geldt niet alleen voor gemeenteleden, maar ook ambtsdragers en taakvrijwilligers. Toch kan binnen kerkelijke structuren een schaduwzijde aanwezig zijn: machtsmisbruik.
Wanneer macht niet dienstbaar wordt ingezet, kan dit schadelijke gevolgen hebben voor individuen en de gemeenschap als geheel. In dit artikel bespreken we wat machtsmisbruik in de kerkenraad inhoudt, hoe het zich kan uiten en wat kerken kunnen doen om een gezonde bestuurscultuur te waarborgen.
Wat is machtsmisbruik?
Machtsmisbruik ontstaat wanneer een persoon of groep zijn invloed gebruikt om anderen te onderdrukken, te manipuleren of te overheersen. Binnen de context van een kerkenraad kan dit zich voordoen wanneer een ouderling, diaken of predikant zijn positie misbruikt om beslissingen af te dwingen, kritiek te onderdrukken of anderen in hun functioneren te beperken. Machtsmisbruik kan zowel bewust als onbewust plaatsvinden en kan variëren van subtiele beïnvloeding tot openlijke dwang.
Subtiele en minder subtiele vormen van machtsmisbruik
Machtsmisbruik is niet altijd direct zichtbaar. Soms uit het zich in subtiele vormen, zoals het nemen van besluiten zonder te overleggen, het achterhouden van informatie of het anders presenteren van feiten om meningen van anderen te sturen of door sociale druk door kritische stemmen buiten te sluiten, te ontmoedigen of negeren.
Minder subtiele vormen van machtsmisbruik zijn onder andere dominant leiderschap. In deze vorm van leiderschap legt een ambtsdrager voortdurend zijn of haar wil op en duldt geen tegenspraak. Door kritiek of correctie ter vergadering op een kwetsende manier te uiten ontstaat een vorm van publieke vernedering. Ook dit is een vorm van machtsmisbruik. In de meest zware variant kunnen er bij machtsmisbruik dreigementen worden geuit, verbaal geweld worden gebruikt of kan er een vorm van druk worden uitgeoefend om anderen te laten doen wat iemand wil.
Het borgen van een gezonde bestuurscultuur
In het Protestantse kerkrecht geldt als sinds de Dordtse kerkorde (1618-1619) dat ambtsdragers gelijken zijn aan elkaar en geen ‘heerschappij’ voeren. Ook als ambtsdragers aanvullende taken uitvoeren, zoals preses van een kerkenraad, worden alle besluiten met eenparigheid genomen. Dat betekent vervolgens ook dat alle ambtsdragers gezamenlijk een verantwoordelijkheid dragen voor de cultuur in de kerkenraad. De bestuurscultuur is dus niet alleen een verantwoordelijkheid van het moderamen.
Een gezonde bestuurscultuur vraagt om een bewuste houding binnen de kerkenraad. Daarvoor gelden een paar principes. Als eerste wordt in de kerkenraad transparant gewerkt. Dat betekent dat er sprake is van een open communicatie over de vragen die voorliggen. Het voorkomt (de schijn van) verborgen agenda’s en vergroot het onderlinge vertrouwen.
Ten tweede is het voeren van het geloofsgesprek in de kerkenraad van blijvend belang. Het voeren van het geloofsgesprek in de kerkenraad is van groot belang omdat het bijdraagt aan geestelijke verdieping en de onderlinge verbondenheid versterkt. Het helpt de kerkenraadsleden om samen hun geloof te verdiepen, wat hen niet alleen als persoon toerust in het geloof, maar ook eenheid en vertrouwen binnen de groep bevordert. Daarnaast draagt het bij aan geestelijk leiderschap, waardoor de kerkenraad een inspirerend voorbeeld is voor de gemeente. Door geloofsgesprekken worden kerkelijke beslissingen niet alleen op praktische gronden genomen, maar ook getoetst aan Bijbelse waarden, wat leidt tot een meer doordachte en spiritueel verankerde besluitvorming. Bovendien biedt het toerusting voor het pastoraat, zodat de kerkenraad gemeenteleden beter kan begeleiden in hun geloof en twijfels. Door samen te reflecteren op geloof en Bijbelteksten blijft de kerkenraad geworteld in de christelijke traditie en voorkomt men dat besluiten louter op pragmatiek worden gebaseerd.
In sommige situaties is het – ten derde – nodig om externe kennis, ervaring en reflecties in de kerkenraad toe te laten. Dat kan betrekking hebben op specifieke kennis en ervaring op een thema, maar ook in meer coachende vorm. Een teamcoach kan een kerkenraad ondersteunen door de samenwerking en communicatie te verbeteren, waardoor onderlinge relaties worden versterkt en men effectiever kan functioneren. Door begeleiding en reflectie helpt de coach om gezamenlijke doelen helder te krijgen, spanningen bespreekbaar te maken en constructief om te gaan met verschillen in visie of persoonlijkheid. Daarnaast kan een coach helpen bij het ontwikkelen van een open en veilige gesprekscultuur, waarin geloofsverdieping en besluitvorming hand in hand gaan. Door gerichte oefeningen en gesprekken kan de kerkenraad beter inspelen op uitdagingen en met meer vertrouwen en eensgezindheid leiding geven aan de gemeente.
Wat kunnen wij voor de kerkenraad doen
Kerk&Raad biedt ondersteuning aan kerken die hun bestuurscultuur willen versterken en waakzaam willen zijn voor machtsmisbruik. Dit kan onder meer in de vorm van workshops, adviesgesprekken en bemiddeling bij conflicten. Ook kan je bij ons aankloppen voor teamcoaching van de kerkenraad of één van de colleges. Onze experts helpen kerkenraden om signalen te herkennen en een klimaat van openheid en veiligheid te bevorderen.
Machtsmisbruik onderkennen en aanpakken is een opdracht die ons allen aangaat. Door bewustwording en preventie kan de kerk een veilige plek blijven, waar ambtsdragers en gemeenteleden samen bouwen aan een gemeenschap van vertrouwen en genade.
